Знаёмства з праваслаўнымі святынямі Мінскага раёна

Святую веру продкаў, свой род, культуру і Айчыну шануй і беражы!

Анатоль Статкевіч-Чабаганаў.

Від экскурсіі: аўтобусная, аўтамабільная.

Працягласць экскурсіі: прыкладна 5 гадзін.

Маршрут экскурсіі: храм у гонар свц. Дзімітрыя Растоўскага, аг. Міханавічы – храм Архістраціга Міхаіла, аг. Новы Двор – храм апосталаў Пятра і Паўла, аг. Сеніца – царква ў гонар Раства Прасвятой Багародзіцы, аг. Прылукі – Кафедральны сабор Праабражэння Гасподняга і храм Сабора святых зямлі Беларускай, г. Заслаўе.

Працягласць маршрута: 75 км.

Месца прыпынку: пляцоўка каля будынка храма.

Аб’ект паказу: панарама аграгарадкоў, будынкі храмаў.

Размяшчэнне групы перад будынкам храма. Сціслыя звесткі пра населены пункт. Пасля знешняга агляду і кароткага аповеду пра архітэктуру храма і яго гісторыю, даецца час на наведванне святыні і фатаграфаванне. Звяртаецца ўвага на адпаведны знешні выгляд наведвальніка і захаванне цішыні ўнутры памяшкання.

Міханавічы

Міханавічы – аграгарадок у Мінскім раёне Мінскай вобласці. Размешчаны за 10 км на паўднёвы ўсход ад Мінска, адначасова аднайменная чыгуначная станцыя на лініі Мінск-Асіповічы.

Гісторыя населенага пункта бярэ адлік ад 16 верасня 1873 года, з часу ўвядзення ў эксплуатацыю ўчастка Лібава-Роменскай чыгункі Мінск-Бабруйск. Ад суседняй вёскі Міханавічы атрымала сваю назву і чыгуначная станцыя.

Чыгуначныя пуці дзеляць пасёлак на дзве часткі. Тут ёсць і прыватны сектар, і шматпавярховыя дамы. У 1989 годзе да пасёлка Міханавічы далучана суседняя вёска Астравы.

Праваслаўны прыход у Міханавічах арганізаваны ў 2002 годзе. Да Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 года ў вёсках Міханавічы і Астравы існавалі храмы, пабудаваныя ў пачатку XIX ст.

У Міханавічах размяшчалася драўляная царква Святога Архістраціга Божага Міхаіла, у Выспах – царква Пакроваў Божай Маці. Прыкладна ў адны і тыя ж гады (1878 і 1875) з-за састарэласці храмы разабралі і пабудавалі новыя, таксама драўляныя. У Міханавічах царкву асвяцілі ў гонар Узвіжання Крыжа Гасподняга, а ў Выспах назва царквы засталася ранейшай.

Абодва храмы з’яўляліся прыпіснымі да Гатаўскага Свята-Духава прыходу аж да пачатку Першай сусветнай вайны. У 1920 – 1930-х гг. гэтыя цэрквы разбурылі.

Гатаўскі Свята-Духавы прыход, у які да 2002 года ўваходзіў і пасёлак Міханавічы, адрадзіўся ў 1997 годзе. У той час, пакуль вернікі Міханавіч акармляліся Гатаўскім прыходам, на могілках пабудавалі каменную капліцу ў гонар прападобнага Сергія Раданежскага. Гэтая капліца і цяпер з’яўляецца прыпісной да Гатаўскай царквы.

Храм у гонар свяціцеля Дзімітрыя Растоўскага (аг. Міханавічы, вул. Савецкая, 10)

Прыход у гонар свяціцеля Дзімітрыя Растоўскага стаў пераемнікам  Крыжаўзвіжанскай царквы ў в. Міханавічы і Свята-Пакроўскай у в. Астравы. Арганізаваны ў верасні 2002 года. Усё пачыналася з усталяванага ўлетку 2003 года вагончыка, дзе з верасня пачалі здзяйсняць набажэнствы. У хуткім часе было выдзелена месца пад будаўніцтва храма.

10 лістапада 2009 года, у дзень 300-годдзя скону свяціцеля Дзімітрыя Растоўскага, закладзена капсула і асвечаны падмурак храма. Напярэдадні свята Узвіжання Крыжа Гасподняга, 26 верасня 2010 года, асвечаны і ўзведзены на купал царквы крыж. З Вялікадня 2011 года набажэнствы пачалі здзяйсняцца ў новым храме.

У храме разьбяны дубовы іканастас, выкананы вядомымі майстрамі. Улічваючы пажаданні вернікаў, часцей на ахвяраванні прыхаджан заказваліся новыя іконы, напісаныя ў адным стылі. У храме ёсць некалькі ікон Багародзіцы: Пакроваў Божай Маці, “Усецарыца”, Жыровіцкая, Ватапедская “Уцеха і суцяшэнне”, келейны абраз свяціцеля Дзімітрыя Растоўскага, “Неўпівальная Чаша”, ікона блажэннай Валянціны Мінскай.

Вядома, што ікона Божай Маці “Млекакарміцельніца”, якая напісана на Святой гары Афон і падаравана храму адным з вернікаў, з’яўляецца заступніцай маці-карміцелькі, да яе звяртаюцца з просьбай пра дапамогу ў родах і ў гадаванні немаўляці. Цудатворная ікона “Усецарыца” падтрымлівае анкалагічных хворых, а перад “Неўпівальнай Чашай” моляцца пра збавенне ад граху п’янства…

На кожнай службе да аналоя выносіцца каўчэг з

часцінкамі мошчаў святой прападобнай Еўфрасінні Полацкай; свяціцеля Дзімітрыя Растоўскага, а таксама Часцінай вялікай святыні – Жыватворнага Крыжа Гасподняга, на якім быў укрыжаваны Ісус Хрыстос. Вернікі могуць убачыць святыні, пакланіцца ім і папрасіць выратавання.

Да любой з ікон у храме можна прыкласціся і звярнуцца са шчырай малітвай. Храм адчынены з 9.00 да 15.00. У гэты час можна прыйсці памаліцца, паставіць свечкі, падаць запіскі на саборныя малітвы пра здароўе родных і блізкіх, а таксама пра спачын памерлых.

Пры храме дзейнічае Цэнтр сацыяльнага служэння і міласэрнасці, аддзяленне дзённага знаходжання людзей з абмежаванымі фізічнымі магчымасцямі. Гэта сумесны праект праваслаўнага прыхода і тэрытарыяльнага цэнтра сацыяльнага абслугоўвання насельніцтва Мінскага раёна. Наведвальнікі маюць магчымасць займацца рознымі відамі творчасці, наведваць трэнажорную залу, ладзіць сумесныя канцэрты, святы, што ў сваю чаргу дапамагае людзям з абмежаванымі магчымасцямі сацыялізавацца ў грамадстве.

Пераезд да аг. Новы Двор, 16 км

Новы Двор

Новы Двор – аграгарадок у Мінскім раёне, цэнтр Навадворскага сельскага савета. Размешчаны на ўзвышаных берагах ракі Свіслач, каля вусця яе прытоку ракі Сеніцы, 3 км на паўднёвы ўсход ад МКАД.

Сярод нешматлікіх архітэктурных славутасцей аграгарадка – парк і сядзіба Бунге XIX ст., дзе сёння дзейнічае праваслаўны храм Архангела Міхаіла, помнік архітэктуры ў стылі класіцызму. У склад сядзібы ўваходзіць палац, дом для прыслугі і брама для ўезду. Цагляны будынак палаца доўгі час выкарыстоўваўся пад Дом быта.

Храм Архістраціга Міхаіла (аг. Новы Двор, вул. Цэнтральная, 5)

Новы храм будуецца на высокім узгорку, яго званы будуць відаць здалёк.

Першы храм у в. Новы Двор быў пабудаваны ў 1792 годзе памешчыкам Прушынскім як уніяцкая царква. У 1840 годзе Міхайлаўская царква становіцца праваслаўнай. Храм неаднаразова рамантаваўся, а ў 1950-я гады быў разбураны.

З 1995 года богаслужэнні адбываюцца ў перабудаваным у царкву будынку сядзібнага дома князёў Бунге (сапраўдны стацкі саветнік Іван Андрэевіч і Алімпіяда Андрэеўна (у дзявоцтве Іскрыцкая), сын Дзімітрый, дачка Ганна). Маёнтак першай паловы XIX ст. у стылі неабарока.

Двухпавярховы цагляны будынак са скляпеністымі падваламі і паддашкавымі памяшканнямі. На галоўным фасадзе размешчаны рызаліт (выступ за асноўную лінію фасада на ўсю вышыню), дах двухскатны, куты пілястравыя, вокны прамыя і “пучковыя” ў абрамленні профільных рам. 

У цэнтральным і бакавых франтонах паўцыркульныя вокны, абцяжараныя руставанымі аркамі (стыль пад XVIII в.). Да паўднёвага фасада пазней далучылі прыбудоўку, знялі балконы, да даху прыбудавалі макаўку на чатырохгранным барабане.

Да 1989 года будынак выкарыстоўваўся для патрэб калгаса як Дом бытавога абслугоўвання насельніцтва. З 1989 да 1994 год будынак пуставаў.

У маі 1994 года былы княжацкі дом перададзены саўгасам прыходу. У тым жа годзе ў царкве пачалі рамонтныя работы, а затым сталі праводзіць набажэнствы.

З верасня 2003 года будынак княжацкага дома, дзе размешчаны прыход, уключаны ў  “Спіс гістарычных, археалагічных і архітэктурных аб’ектаў” Мінскага раёна як архітэктурны аб’ект мясцовага значэння.

Пераезд да аг. Сеніца, 13 км

Сеніца

Сеніца – аграгарадок у Мінскім раёне Мінскай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Сеніцкага сельскага савета. Размешчаны на рацэ Сеніца на выездзе з Мінска ў паўднёвым накірунку.

У пачатку XVI ст. вёска Сеніца належала Ж. Драгачовічу і выстаўляла ў войска ВКЛ 1 каня.

У другой палове ХІХ ст. у Сеніцы пры Свята-Петрапаўлаўскай царкве адкрылася царкоўна-прыходская школа, якая ў хуткім часе была рэарганізавана ў 2-х класнае народнае вучылішча. У 1889 годзе вучнем гэтага вучылішча стаў сямігадовы Янка Луцэвіч (у будучым – народны паэт Беларусі Янка Купала).

Паэт заўсёды цёпла і светла згадваў сваю настаўніцу Алімпіяду Васільеўну Сонцаву, якая прыклала шмат намаганняў для навучання дзяцей у навакольных вёсак.

У 1949 годзе Сеніцкая школа стала сямігодкай. З 1960 года дзейнічаў новы будынак школы. З 1967 года школа стала сярэдняй, а з 1982 года ёй прысвоена імя Янкі Купалы і адначасова адкрыты літаратурны музей паэта.

Сёння Сеніца – утульны гарадок, дзе будуюцца жылыя мікрараёны і развіваецца інфраструктура.

Храм апосталаў Пятра і Паўла (аг. Сеніца, вул. Прылукская, 2а)

Царква ў імя святых апосталаў Пятра і Паўла размешчана ў паўднёвай частцы вёскі, каля шашы Мінск – Слуцк. Узведзена ў 1861 – 1865 гг. з цэглы на месцы драўлянай царквы 1789 г. Сёння храм –асноўная святыня пасёлка.

Калі ў 1852 г. паўстала пытанне аб неабходнасці капітальнага рамонту струхнелага храма, было вырашана, што танней пабудаваць новы, мураваны.

Святар царквы Іаан Шышко звярнуўся з хадайніцтвам да епіскапа мінскага і бабруйскага Міхаіла (Галубовіча) аб садзейнічанні ў будаўніцтве царквы “на 1670 душ абодвага полу”. Праект быў створаны архітэктарам Г. Меерам і зацверджаны ў 1861 г. Падрадчыкам на будаўніцтва храма выступіў мінскі купец А. Свешнікаў.

Лёс храма няпросты. Першы раз яго закрылі ў 1923 годзе, іконы спалілі. У 1930-м годзе прыход ліквідавалі, будынак храма перадалі калгасу пад клуб. Крыху пазней ён выкарыстоўваўся як склад.

Пад час вайны прыход аднавілі і пачалі праводзіць набажэнствы, што дало падставу паўторна закрыць царкву ў 1960-х. Памяшканне ператварылі ў склад беларускага тэлебачання. Толькі ў 1991 годзе царква адраджаецца і вяртаецца вернікам.

Храм у імя святых апосталаў Пятра і Паўла з’яўляецца помнікам архітэктуры рэтраспектыўна-рускага стылю. Аб’ёмна-прасторавую кампазіцыю фарміруюць 4-ярусны прытвор-званіца, трапезная, кубападобная малітоўная зала і паўкруглая апсіда з дзвюма бакавымі рызніцамі і панамарняй, якія ў плане ствараюць форму падоўжанага крыжа. Васьмігранны ярус званіцы і светлавы барабан храма завершаны шатрамі з купалкамі (разбураны ў Вялікую Айчыную вайну).

Трох’ярусны іканастас выраблены майстрам Ягоравым, 18 яго абразоў напісаны мастакамі Дз. Струкавым і Ратноўскім.

Пераезд да аг. Прылукі, 8 км

Прылукі

Прылукі – аграгарадок у Мінскім раёне, уваходзіць у састаў Сеніцкага сельскага савета. Размешчаны на беразе ракі Пціч, за 5 кіламетраў на поўдзень ад Мінска (па Слуцкай шашы).

Гэтая мясціна здзіўляе не толькі тысячагадовай гісторыяй, але і жывапіснымі пейзажамі, незвычайным ландшафтам Прылуцкага біялагічнага запаведніка, палацава-паркавым ансамблем Чапскіх (XVII ст.).

Некалі тут знаходзілася першая паштовая станцыя на шляху з Мінска ў Навагрудак.

У 1635 годзе адна з уладальніц Прылук Ганна Статкевіч (у дзявоцтве Агінская), па благаславенні кіеўскага мітрапаліта Пятра Магілы заснавала тут праваслаўны мужчынскі манастыр. Па нейкіх загадкавых абставінах у 1740 годзе двухпавярховы мураваны будынак разбурыўся, і новыя ўладальнікі маёнтка Іваноўскія перабудавалі манастыр у замак. 

Пасля шлюбу Людвікі Іваноўскай з Францішкам Ашторпам у першай палове XIX ст. Прылукі сталі ўласнасцю гэтага роду. У 1851 г. сядзібу атрымала ў спадчыну дачка Лявона Ашторпа Людвіга, у замужжы Горват, які перабудаваў “зачараваны” замак у рамантычны палац неагатычнага стылю. Тут быў закладзены парк, пабудавана вялікая аранжарэя, вежа з гадзіннікам, цэлы комплекс гаспадарчых пабудоў.   

Палац у Прылуках моцна пацярпеў пад час пажару ў 1868 г.

У 1871 годзе маёнтак набыў знакаміты граф Эмерык Гутэн-Чапскі, на той час уплывовы міністр пры двары імператара Аляксандра ІІ, нумізмат і вытанчаны аматар мастацтва.

На жаль, аранжарэя і вежа не захаваліся да нашага часу. А вось некаторыя пабудовы за возерам, узведзеныя ў адным стылі з архітэктурай палаца, захаваліся і да сёння – канюшні, свіран-“лядоўня”,  піваварня, дом работнікаў; будынак памесця, “Скарбніца” – двухпавярховы павільён з вуглавымі вежамі і гатычнымі дахамі, дзе некалі захоўвалася ўнікальная нумізматычная калекцыя, бібліятэка, жывапісныя палотны…

У парку сустракаюцца векавыя ліпы і клёны, серабрыстыя італьянскія таполі. Некалі тут быў вадзяны млын, сажалка з лебедзямі…

Пасля смерці Эмерыка Чапскага ў 1896 г. Прылукі адышлі да малодшага з яго сыноў Ежы Гутэн-Чапскага (1861-1930).

У XIX ст. маёнтак Прылукі лічыўся адной з перадавых гаспадарак.

Сядзібна-паркавы комплекс у Прылуках у свой час быў своеасаблівым культурным цэнтрам, дзе збіраліся літаратары, мастакі, музыканты і акцёры. Тут часта бываў Чэслаў Манюшка са сваім сынам Станіславам. У Прылуках гасцяваў мастак Напалеон Орда. Тут нарадзіліся два яго пейзажы, якія аўтар унёс у свой альбом знакамітых месцаў Беларусі: “Прылукі” і “Прылукі. Калісьці ўласнасць Ашторпа, пазней Атона Горвата, а цяпер графа Эмерыка Чапскага”.

Абедзве карціны датаваны 1876 г. На першай карціне добра бачны галоўны і бакавы фасады палаца, а з правага боку — вялікая вежа з гадзіннікам, якая стаіць на высокай тэрасе. А на другой – выгляд памесця з боку ракі Пціч. На акварэлі, акрамя палаца, намалявана капліца з вежай і гаспадарчыя будынкі з аранжарэяй.

У 1926 годзе ў Прылуках здымалі першы беларускі нацыянальны фільм “Лясная быль” рэжысёра Юрыя Тарыча.

Да Вялікай Айчыннай вайны ў маёнтку размяшчаўся Дом адпачынку, дзе ўмацоўвалі здароўе чыноўнікі і пісьменнікі.

У ліпені 1944 года палац быў моцна пашкоджаны пад час трохдзённага пажару. Пры адступленні немцы падпалілі будынак, каб знішчыць уласныя дакументы, што захоўваліся там.

У 1957 годзе за дзяржаўныя сродкі палац быў адноўлены і тут уладкавалі навукова-даследчую лабараторыю, на аснове якой у 1971 годзе быў створаны навукова-даследчы інстытут абароны раслін.

У наш час адраджэннем палацава-паркавага ансамбля ў Прылуках займаецца гісторыка-краязнаўчае аб’яднанне “Прылуцкая спадчына”, створаная пры Прылуцкім цэнтры народнай творчасці.

Храм у гонар Раства Прасвятой Багародзіцы (аг. Прылукі, вул. Бальнічная, 8)

Цагляная царква пабудавана ў 1865 годзе і асвечана ў гонар Раства Прасвятой Багародзіцы. У храме знаходзіліся метрычныя кнігі з 1791 года.

У 1935 годзе ў перыяд ганенняў на праваслаўе прыход ліквідавалі, а будынак храма аддалі пад клуб. Знеслі васьмігранную шатровую званіцу, перапланавалі знешні і ўнутраны выгляд храма. Былі таксама знесены купал і апсіда царквы. Акрамя клуба, царкоўны будынак выкарыстоўваўся яшчэ і ў якасці мясцовай бальніцы, амбулаторыі, склада.

У 1998 годзе храм перадалі вернікам. У кнізе Анатоля Кулагіна “Праваслаўныя храмы на Беларусi” (2001) гэты храм аднесены да раздзела  “Страчаная спадчына”. Але храм існуе.

Пераезд да г. Заслаўе, 38 км

Заслаўе

Заслаўе  – горад у саставе Мінскага раёна Мінскай вобласці Беларусі, на рацэ Свіслач пры ўпадзенні яе ў Заслаўскае вадасховішча (27 км ад Мінска). Чыгуначная станцыя Беларусь на лініі Мінск – Маладзечна.

Заснаванне і назва горада звязана са старажытным паданнем пра княгіню Рагнеду (960? – 1000), дачку ўладара Полацкага княства Рагвалода. Баяры параілі князю Уладзіміру выслаць няскораную Рагнеду з малалетнім сынам Ізяславам з Кіева ў Полацкія землі, дзе князь пабудаваў для іх новы горад.

Крыху раней, у сярэдзіне ІХ ст., на гэтым месцы, на пагорку правага берага Свіслачы, узнікла паселішча ваеннага характару. Штучных умацаванняў не мела, ахоўвалася натуральнымі перашкодамі – рэкамі Свіслач, Чарніца, Княгінька, а яшчэ балотам і стромкімі схіламі пагорка. Плошча паселішча складала 3–3,5 га.

У 850 – 860-я гг. на супрацьлеглым левым беразе Свіслачы ўзнікла другое паселішча. Каля 985 года прыкладна за 1 км ад гэтага паселішча паводле загаду князя Уладзіміра Святаслававіча пабудавана крэпасць (цяпер руіны гэтай крэпасці вядомыя як гарадзішча “Замэчак”). Верагодна, у гэтым Ізяслаўлі, годам заснавання якога лічыцца 985 год, жыла Рагнеда і яе сын Ізяслаў (979?-1001).

Мела крэпасць дасканалую круглую форму і плошчу каля 1,5 га. На вяршыні ўзгорка, які на 24 м узвышаўся над балоцістай поймай ракі Чарніцы, узвялі кальцавы вал, на грэбні якога ўладкавалі зрубную абарончую сцяну з баявымі пляцоўкамі, з якіх лучнікі маглі весці кругавы абстрэл. На ўнутранай пляцоўцы гарадзішча размяшчаліся ў адзін – два рады зрубныя дамы, у якіх жылі дружыннікі з сем’ямі.

Падыходы да знешніх схілаў крэпасці заступалі бязводны роў і нахілены ў бок ворага частакол, уезд на пляцоўку абараняўся брамай-вежай.

Памежную крэпасць у гонар смелага княжыча Уладзімір загадаў назваць Ізяслаўлем (з цягам часу назва трансфармавалася ў Заслаўль).

Прыезд княгіні з сынам ператварыў горад-крэпасць у адміністрацыйна-вайсковы цэнтр Полацкай зямлі, якім горад застаўся і пасля ад’езду Ізяслава ў Полацк. Пасля прыняцця хрысціянства ў 988 годзе князь Уладзімір перадаў у валоданне Ізяславу Полацкае княства. З гэтага часу ім валодалі толькі нашчадкі Ізяслава – “Рагваложыя ўнукі”.

Княгіня Рагнеда праз некаторы час прыняла пострыг пад іменем Анастасія і стала першай манахіняй на ўсходне-славянскіх землях, а Ізяслаў згадваецца ў летапісах як першы “князь-кніжнік” у гэтых землях.

На мяжы XI – XII стст. пачынаецца гісторыя гарадзішча “Вал”, вядомага як Заслаўскі замак.

Гарадзішча ўзнікла на тэрыторыі правабярэжнага пасада і стала асноўным дзядзінцам горада па той прычыне, што разрыў паміж старой крэпасцю (гарадзішчам “Замэчак”) і гандлёва-рамесніцкім пасадам на правым беразе Свіслачы ствараў пэўныя нязручнасці і ў кіраванні, і ў забеспячэнні бяспекі жыхароў паселішча.

Жыццё Заслаўя нельга назваць спакойным. Ужо да 1159 года гэта быў умацаваны населены пункт і цэнтр Ізяслаўскай дзяржавы. Горад перажыў вялікую колькасць войн, а да XIII ст. і зусім быў спалены, але дзядзінец горада хутка адбудавалі. На валах узвялі новыя драўляныя абарончыя сцены з забароламі – праёмамі для стральбы з лука.

У канцы XIII ст. Заслаўе далучылася да Вялікага Княства Літоўскага, стала вялікакняжацкім горадам. 

У XV ст. у часы феадальнай вайны горад быў захоплены і спалены Свідрыгайлам, а жыхары ўзяты ў палон. У 1539 годзе Заслаўе перайшло ў валоданне Глябовічаў.

У другой палове XVI – XVII ст. вялікае значэнне набыла агнястрэльная зброя, што патрабавала ўдасканалення абарончых умацаванняў. У гэты час у Заслаўі адбываецца самая значная перабудова гарадзішча “Вал”.

Тагачасны ўласнік горада Ян Глябовіч будуе бастыённы замак. Замкавая плошча павялічваецца да 1,5 га. Вышыня валоў дасягае 15 м, калі лічыць ад дна рова. Самая вялікая даўжыня курцін вала (часткі вала паміж бастыёнамі) складала 188 м. Па вуглах курціны фланкіраваліся чатырма бастыёнамі. Яшчэ два паўкруглыя бастыёны (паўночны і паўднёвы) засцерагалі падыходы да ўязных мураваных брамаў. Двухпавярховыя галоўныя вароты мелі 2,4 м таўшчыні фасаднай сцяны.

Пры дапамозе плацін на рэках Свіслач і Чарніца замкавы роў і нізіны запоўнілі вадой штучнага возера. Такім чынам, замак ператварыўся ва ўмацаванне астраўнога тыпу. На восі, якая злучае абодва ўезды ў Заслаўскі замак, быў узведзены парадны палац – рэзідэнцыя  ўладальніка.

На тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага Заслаўскі замак стаў першым абарончым збудаваннем падобнага тыпу. (Другі па часе быў комплекс, узведзены Радзівілам “Сіроткам” у Нясвіжы.)

Заслаўскі замак уваходзіць у Гісторыка-культурны музей-запаведнік “Заслаўе”. У наш час захаваліся толькі руіны замкавай брамы, валы і равы замка. З усіх мураваных збудаванняў Заслаўскага замка захаваўся толькі храм – тагачасны кальвінскі збор.

Пры Глябовічах Заслаўе пераўтварылася ў даволі заможны феадальны горад, у якім квітнелі амаль усе вядомыя на той час рамёствы.

У другой палове XVII ст. пад час ваенных падзей трынаццацігадовай вайны Заслаўе зноў было спалена, мураваныя замкавыя брамы і палац зруйнаваны. У 1678 годзе мясцовасць перайшла да Сапегаў.

У перыяд з другой паловы XVIII ст. – да другой паловы ХІХ ст. Заслаўем валодалі падканцлер вялікі Антоній Пшаздзецкі, кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, Прушынскія. 

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Заслаўе апынулася ў складзе Расійскай імперыі, дзе зрабілася цэнтрам воласці Менскага павета. Статус паселішча панізілі да мястэчка.

За ўдзел у нацыянальна-вызваленчым паўстанні (1863 – 1864) расійскія ўлады канфіскавалі Заслаўе ў яго гаспадароў Прушынскіх.

У 1873 праз мястэчка прайшла Лібава-Роменская чыгунка, адкрылася станцыя Ізяслаў.

У лістападзе 1917 года Заслаўе занялі бальшавікі. Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Заслаўе засталося ў саставе БССР.

…Цяпер горад Заслаўе (статус атрыманы ў 1985 годзе) – комплекс помнікаў і археалагічных і архітэктурных аб’ектаў Х–ХІХ стст., аб’яднаных у адзіны гісторыка-культурны музей-запаведнік.

У 1993 годзе ў горадзе ўладкаваны помнік маці і сыну – Рагнедзе і Ізяславу. Дзейнічаюць праваслаўныя храмы – Кафедральны сабор Праабражэння Гасподняга і храм Сабора святых зямлі Беларускай.

Кафедральны сабор Праабражэння Гасподняга (г. Заслаўе, вул. Замкавая, 6)

Спаса-Праабражэнскі храм у Заслаўі, колішні кальвінскі збор, –помнік дойлідства 2-й паловы XVI – пачатку XVII стст. Мураваная аднанефавая прастакутная ў плане царква пад высокім двухсхільным дахам.

Заснавальнікам храма быў тагачасны ўладальнік Заслаўя Ян Глябовіч. Кальвінскі збор размяшчаўся на тэрыторыі ўмацаванага бастыённага замка. Храму таксама надавалася абарончае значэнне і, верагодна, па ўсім яго перыметры ў верхняй частцы сцен былі байніцы.

Размешчаны на высокім узгорку, абкружаным ровам і высокім валам з чатырма землянымі бастыёнамі па кутах (гарадзішча “Вал”).

Узводзіўся храм у 1570 годзе,  у перыяд пастаяннай пагрозы агрэсіі знешніх ворагаў, пад час працяглых феадальных сутычак, што абумовіла ўзнікненне так званых “храмаў-крэпасцяў”, магутныя сцены якіх абаранялі ад непрыяцеля. У сценах па ўсёй плошчы былі размешчаны амбразуры, а званіца, якая з’яўлялася самай высокай пабудовай у гэтым населеным пункце, давала жыхарам дадатковы агляд.

Пры кальвінскім зборы існавала друкарня і школа, дзе маглі вучыцца дзеці розных саслоўяў. Вядома, што па запрашэнні Яна Глябовіча з 1572 г. тут некаторы час працаваў філосаф, асветнік і гуманіст Сымон Будны, які ў 1574 годзе надрукаваў тут Біблію.

У якасці кальвінскага збору храм функцыянаваў нядоўга. У 1628 годзе віленскім кашталянам Мікалаем, сынам Яна Глябовіча, храм быў перададзены каталікам і пераасвечаны ў касцёл Св. Архангела Міхаіла.

Калі Заслаўе было аддадзенае ў валоданне Сапегам, на гэтых землях размясціўся манастыр дамініканцаў.

У 1678 годзе былы кальвінскі збор часткова перабудоўваецца: з заходняга боку да храма прыбудавана вежа і рэканструяваны фасады. У верхняй частцы сцен замест байніц зроблены дэкаратыўны атыкавы пояс, які атрымаў шырокае распаўсюджанне ў архітэктуры рэнесансу на Беларусі. Аб гэтых перабудовах сведчыць рознахарактарная апрацоўка асобных частак фасадаў і неаднолькавая таўшчыня сцен.

У 1833 годзе дамініканскі касцёл спыніў існаванне, а будынак перададзены ўніяцкай царкве. У 1839 годзе на Полацкім саборы пад час скасавання Берасцейскай царкоўнай уніі, царква перайшла да Рускай праваслаўнай царквы і ўвайшла ў склад Мінскай епархіі. У памяць пра драўляную Спаса-Праабражэнскую царкву, якая існавала раней у Заслаўі і згарэла на гэтай зямлі, храм быў асвечаны пад такім жа іменем.

Спаса-Праабражэнскі храм перажыў усе выпрабаванні часам, аднаўляючыся пасля разбурэнняў і пажараў, захаваў лаканічны готыка-рэнесансны воблік. Уяўляе сабой невялікі бесстоўпны, безапсідны, прастакутны будынак з 35-метровай вежай. У падмурку вежа-званіца квадратная, а ў наступных ярусах – васьмігранная. На вышыні 35 метраў яна завяршаецца шатровым дахам.

Развіты атык, знадворны і ўнутраны парталы, гарызантальнае і вертыкальнае чляненні франтону надаюць манументальнасць параўнаўча невялікаму будынку. Сцены знадворку дэкарыраваныя пілястрамі і кутамі-выступамі.

У інтэр’еры самкнутыя скляпенні на падпружных арках пераходзяць у пілястры з прафіляванымі капітэлямі і базамі. Над уваходам драўляныя хоры.

Пад царквой дзвюхчасткавая крыпта з цыліндрычнымі скляпеннямі. Храм перабудаваны ў 1678 і 1865 гг., пра што сведчыць рознахарактарная апрацоўка асобных частак фасадаў і таўшчыня сцен.

Царква дзейнічала да сярэдзіны 1930-х гадоў. Пасля закрыцця храма да пачатку Вялікай Айчыннай вайны ў будынку храма размяшчаўся мучны склад. Пад час Вялікай Айчыннай вайны царква была часткова пашкоджана.

У 1962 годзе па распараджэнні ўлад Спаса-Праабражэнскі храм зноў закрылі, а ў 1963 годзе ператварылі яго ў склад солі.

Пасля рэстаўрацыі, у 1978 годзе, у памяшканні храма размясцілі Музей побыту і народных промыслаў Беларусі. Праіснаваў ён да 1990 года, калі храм быў перададзены Царкве.

Сёння Спаса-Праабражэнская царква – адзін з архітэктурных, духоўных сімвалаў Міншчыны.

22 верасня 2014 года рашэннем Сінода Беларускай праваслаўнай царквы горад Заслаўе вызначаны другім кафедральным горадам Мінскай епархіі.

З сакавіка 2015 года Спаса-Праабражэнскі храм у горадзе Заслаўі  – другі кафедральны сабор Мінскай епархіі.

Храм Сабора святых зямлі Беларускай( г. Заслаўе, вул. Рагнеды, 26)

Царква Сабора святых зямлі Беларускіх заснавана ў 1992 годзе.

Першая служба ў храме адбылася 26 красавіка 2008 года, акурат на Вялікдзень.

Нябеснымі ахоўнікамі гэтага невялікага храма з’яўляюцца ўсе вядомыя і невядомыя святыя, каго Гасподзь праславіў на беларускай зямлі. Асабліва шануемыя свяшчэннапакутнік Парфірый Заслаўскі, прападобная Еўфрасіння, ігумення Полацкая, святы праведны Іаан Кармянскі.

У храме Сабора святых зямлі Беларускай ёсць святыні – часцінкі мошчаў многіх святых, шануемыя спіскі Усецарыцы, прывезенай з Афона, і Жыровіцкай ікон Божай Маці. Захоўваецца асвечаная копія Дароў вешчуноў, таксама прывезеная са Святой Гары Афон.

Мясціна вакол храма намолена не адным пакаленнем. Адсюль у 985 годзе пачынаўся летапісны Ізяслаўль, звязаны з легендай пра княгіню Рагнеду Рагвалодаўну.

Менавіта тут добра ведаюць сілу малітвы да ўсіх святых зямлі Беларускай. І гісторыя гэтага храма  – доказ таму. Доўгае аднаўленне страчаных дакументаў, будаўніцтва гэтага храма, адчужэнне, аднаўленне, рэгістрацыя прыходу ў дзень памяці благавернай Сафіі, княгіні Слуцкай…

Наведваннем храма Сабора святых зямлі Беларускай заканчваецца экскурсія, што знаёміць зацікаўленых са святынямі Мінскага раёна. На развітанне згадваецца кандак Сабору Беларускіх святых, глас 3: “Божыя ўгоднікі Беларускае зямлі сёння са спадзяваннем стаяць перад Прастолам Святой Троіцы і нябачна за нас моляцца Богу і за край наш, просячы нам міру і вялікай міласці”.

Матэрыял падрыхтаваны на аснове экскурсійнага маршрута “Гісторыя, якая расказана храмам” навучэнцаў аб’яднання па інтарэсах “Юныя экскурсаводы” Дзяржаўнай установы дадатковай адукацыі «Цэнтр турызму і краязнаўства дзяцей і моладзі “Ветразь” Мінскага раёна» на базе ДУА “Міханавіцкая сярэдняя школа”. (Кіраўнік: Леўкавец Марыя Мікалаеўна, педагог дадатковай адукацыі).

Падрыхтоўка матэрыялу і пераклад на беларускую мову для сайта oroik.by Зоі ПАДЛІПСКАЙ.

Крыніцы:

• http://mihanovichi.hram.by
• https://arhangel.by
• http://church.by
• https://hram.by
• https://sobory.ru
• https://drevlehranitel.by
• https://radzima.org
• https://czapski.by
• https://belhistory.com
• http://radzima.net
• https://mrik.gov.by
• https://be.birmiss.com
• http://pravminsk.by
• http://hramzaslavl.ortox.ru
• https://probelarus.by
• http://szlachta.io.ua
• https://vetliva.by
• https://zaslaue.by
• https://sbarybelarus.wordpress.com

Праваслаўныя храмы Беларусі : энцыклапедычны даведнік / А. М. Кулагін; [рэдакцыйны савет: Г. П. Пашкоў, Л. В. Календа]. – Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. – 653 с.