“Я не жнец, а збіраю калоссе…”: свяціцель Кірыла, епіскап Тураўскі

Праваслаўная гісторыя ў асобах

Святую веру продкаў, свой род, культуру і Айчыну шануй і беражы! Анатоль Статкевіч-Чабаганаў.

11 мая – дзень памяці беларускага свяціцеля Кірылы, епіскапа Тураўскага. Праваслаўны багаслоў і асветнік XII стагоддзя ўвайшоў у гісторыю як самаадданы прапаведнік Божага слова, уладальнік глыбокіх царкоўных ведаў, пісьменнік і філосаф.

Асветнік Кірыла нарадзіўся прыкладна ў 1130 годзе ў старажытным Тураве, у сталіцы аднайменнага княства (цяпер горад у Гомельскай вобласці). У той час Тураў быў культурным і рэлігійным цэнтрам, дзе панавалі перадавыя ідэі духоўнай думкі.

Бацькі Кірылы былі забяспечанымі людзьмі, аднак хлопчык з дзяцінства не выяўляў цікавасці да матэрыяльных выгод. Наадварот, імкнуўся да духоўнага, шмат чытаў царкоўных і багаслоўскіх кніг, вывучаў жыціі святых, мовы і мастацтва, музыку. Рана пазнаёміўся з творчай спадчынай Іаана Залатавуста, Рыгора Багаслова, Епіфанія Кіпрскага.

Кірыла атрымаў выдатнае дамашняе выхаванне, пазней навучаўся ў грэчаскіх настаўнікаў. Праз пэўны час цудоўна валодаў стараславянскімі мовамі, добра ведаў візантыйскую культуру, асабліва паэзію і красамоўства.

На вялікі жаль, у дзесяцігадовым узросце Кірыла асірацеў.  Магчыма, ранняе сіроцтва толькі падмацавала яго жаданне прысвяціць сябе Госпаду, і праз некаторы час юнак вырашыў стаць манахам у адным з тураўскіх манастыроў. Тры гады нёс паслушэнства ў тураўскім Барысаглебскім манастыры. Каля 1123 года Кірыла быў пастрыжаны ў манахі ў манастыры ў гонар святога Мікалая.

Абраз свяціцеля Кірылы, епіскапа Тураўскага.

Прыкладна ў 1143 годзе будучы свяціцель Кірыла стаў іераманахам – манахам-святаром. Прыкладна праз год, у 1144 годзе, быў пастаўлены ігуменам (настаяцелем) свайго тураўскага манастыра ў гонар святога Мікалая.

Да нашага часу захавалася тры сачыненні святога Кірылы пра манаскае жыццё. Адно з іх, “Сказание о  черноризском чине от Ветхого Закона и Нового”, магло быць напісана ў час знаходжання свяціцеля Кірылы ў Барысаглебскім манастыры.

Аднак, як сведчыць “Жыціе”, звычайных манаскіх турботаў яму было мала і свяціцель Кірыла вырашыў стаць стоўпнікам. Ён перадаў кіраванне манастыром, а сам, як сказана невядомым аўтарам, “стремясь к большему подвигу, он ушёл в затвор на столп и прожил там некоторое время, работая в посте и молитвах, написал здесь многие Писании божественные”.

Свяціцель Кірыла адмовіўся ад зносін з людзьмі і ўсе дні праводзіў у стаўпе – цеснай келлі мураванай вежы. Як лічаць гісторыкі, ён стаў першым на нашых землях стоўпнікам. Менавіта ў гэты час пачынаецца літаратурна-асветніцкая дзейнасць Кірылы Тураўскага. Свяціцель не толькі маліўся, але і напісаў у адзіноце свае першыя сачыненні, якія сталі каштоўным набыткам як манахаў, так і свецкіх людзей. Ім былі састаўлены малітвы і пахвалы многім святым, і ўсе свае шматлікія творы ён перадаў Царкве на павучанне і суцяшэнне вернікам.

Старонка з малітвамі свяціцеля Кірылы, епіскапа Тураўскага.

Дзякуючы багаслоўскім творам, што чыталі, перапісвалі, завучвалі на памяць, свяціцель Кірыла стаў вядомы далёка за межамі Тураўскай епархіі. Многія людзі звярталіся да яго за парадай у духоўным жыцці. Святасць жыцця і адукаванасць манаха-стоўпніка звярнулі на яго ўсеагульную ўвагу.

Тураўскі князь Георгій Яраславіч пачаў угаворваць свяціцеля Кірылу пакінуць стоўпніцтва і стаць епіскапам Тураўскай епархіі. Прасілі пра гэта манаха-стоўпніка і простыя жыхары горада. Як вядома з Іпацьеўскага летапісу, у 1169 годзе адбылося рукапалажэнне свяціцеля Кірылы ў епіскапы ў Тураўскім княстве, якое з 1157 года стала незалежным ад Кіева. Да гэтага часу было чатыры епіскапы ў Тураве – Сімяон, Ігнацій, Іаакім, Георгій. Свяціцель Кірыла змяніў епіскапа Георгія, стаўшы пятым епіскапам у Тураўскай епархіі.

У іканапісным “Арыгінале” выгляд свяціцеля Кірылы апісаны так: “Подобием надсед, Влас с ушей, броды с Николина, но не курчевата – просто, риза святительского, во амофоре”.

Ікона свяціцеля Кірылы, епіскапа Тураўскага.

Стаўшы епіскапам, свяціцель Кірыла здзейсніў яшчэ большыя подзвігі на славу Царквы Божай. Уладыка шмат працаваў, умела кіраваў епархіяй і клапаціўся пра дабрабыт паствы.

Мудрасць епіскапа Кірылы праяўлялася і ў дзяржаўна-палітычных справах. Як лічаць даследчыкі, у 1169 годзе ўладыка мог быць удзельнікам Царкоўнага сабора, дзе асуджаўся епіскап Феадор, які заняў Уладзіміра-Суздальскую кафедру і намагаўся аддзяліцца ад Кіеўскай мітраполіі, выконваючы планы князя Андрэя Багалюбскага. Епіскап Кірыла выкрыў Феадора, а князю Багалюбскаму напісаў шэраг пасланняў. Да нашых дзён яны не захаваліся.

Пяру свяціцеля Кірылы Тураўскага належыць і канон на “успение преподобныя Ольги, бабы Владимеря”, напісаны ім у сувязі з кананізацыяй княгіні Вольгі.

Кіраваў епархіяй прападобны Кірыла прыкладна да 1182 года, а пасля пакінуў царкоўную кафедру і поўнасцю прысвяціў сябе духоўна-творчай дзейнасці. За гады творчасці свяціцелем Кірылам напісаны дзясяткі прац, якія сталі багаслоўскай і літаратурнай спадчынай.

Творы свяціцеля Кірылы Тураўскага набылі вялікую папулярнасць  і распаўсюджваліся ў спісках XII – XVII стагоддзяў, перапісваліся ад рукі ажно да XIX стагоддзя. Некаторыя з іх у XIV – XV стагоддзях былі ўключаны ў зборнікі-анталогіі найлепшых узораў выказванняў майстроў красамоўства “Златоуст” і “Торжественник”. Нездарма свяціцеля Кірылу Тураўскага называлі “Златоустом, паче всех воссиявшим нам на Руси”.

Першая старонка “Слова” свяціцеля Кірылы Тураўскага.

Найбольш значныя творы свяціцеля Кірылы Тураўскага – “Словы” на ўсе Гасподскія святы, тыя галоўныя святы, у час якіх у царкве славіцца Ісус Хрыстос; малітвы, што пазней былі ўключаны ў многія рукапісныя і друкаваныя кнігі, у тым ліку ў “Евангелие учительное” (Заблудава, 1569 год) Івана Фёдарава і Пятра Мсціслаўца; пропаведзі, прыпавесці (пра цела і пра дух, пра сляпога і кульгавага і інш.).

У 1821 годзе ў “Помніках расійскай славеснасці XII ст.” убачылі свет 15 твораў свяціцеля Кірылы Тураўскага. Намаганнямі епіскапа мінскага і тураўскага Яўгенія (Шарашылава) у 1880 годзе выдадзены збор твораў свяціцеля Кірылы ў перакладзе на рускую мову.

У 1955 – 1958 гадах Ігар Яромін здзейсніў акадэмічнае выданне літаратурнай спадчыны беларускага асветніка Кірылы Тураўскага. У гэты час, у 1956 годзе, факсімільным спосабам перавыдадзены малітоўныя творы свяціцеля з віленскага выдання 1596 года “Малітвы паўсядзённыя”.

Вядома, што свяціцель Кірыла Тураўскі саставіў “Канон великий о покаянии ко Господу по главам азбуки”. Як багаслоў ён бачыў сваю задачу ў тым, каб адкрыць сапраўдны сэнс таго ці іншага тэксту Свяшчэннага Пісання.

Свяціцель Кірыла тлумачыў Біблію прыпавесцямі. Гэта асобны від яго творчасці, дзе аўтар шырока выкарыстоўваў алегорыю, маналогі і дыялогі, свядома адмаўляў сабе ў праве на ўласную думку і часам падкрэсліваў, што ён не жнец, а ўсяго толькі збіральнік калоссяў.

Асноўнае, на чым акцэнтуе ўвагу свяціцель, – праблема чалавека і яго служэння Богу. Выяўляючы яркі талент мастака слова, аўтар клапоціцца пра чытача, прапануе чытачу захапляльны сюжэт і даступны стыль. Але падчас чытання прыпавесцей Кірылы Тураўскага асаблівую ўвагу трэба звяртаць не на сам сюжэт, а на тлумачэнне і метафарычнасць бачання тэмы.

Так, напрыклад, у “Прыпавесці пра душу і цела” душа выступае ў вобразе сляпога, а цела – у вобразе кульгавага. Сюжэт выкладзены па ўсіх рэлігійных канонах, але па-мастацку і з вялікім майстэрствам.

У прыпавесці распавядаецца пра сляпога і кульгавага, якіх гаспадар (маецца на ўвазе Гасподзь) наняў на працу, каб тыя ахоўвалі пасаджаны вінаграднік. Гаспадар верыў, што такія работнікі не змогуць яго абакрасці. Аднак у ахоўнікаў усё ж атрымалася пералезці цераз плот і ўкрасці вінаградныя плады, дамовіўшыся, што сляпы будзе несці кульгавага, а той будзе паказваць шлях. Гаспадар, даведаўшыся пра брудную справу зладзеяў, вырашыў іх прагнаць, але тыя пачалі апраўдвацца, абвінавачваючы адзін другога.

У канцы прыпавесці свяціцель Кірыла піша, што нельга парушаць Божыя запаветы (агароджа вінаградніка), інакш прыйдзе расплата. Першаю да Бога прыходзіць душа, якая спасылаецца на цела, маўляў, гэта яго жаданні прымушалі грашыць. Менавіта таму, калі надыдзе час Страшнага Суда, усе душы ўвойдуць у цела, і будзе вялікае пакаранне. Але аўтар не пужае чытача карцінамі Страшнага Суда, а па-добраму і ласкава падказвае, як можна яго пазбегнуць, выратаваўшы самае важнае – свой духоўны пачатак. Вось чаму прыпавесці свяціцеля Кірылы Тураўскага так важна чытаць тым, хто жадае знайсці спакой і ўпэўненасць, хто шукае свой духоўны шлях.

Апошнія гады свяціцель Кірыла правёў у Барысаглебскім епіскапскім манастыры, дзе пісаў духоўныя сачыненні. Усяго да нас дайшло каля 70 твораў святога, сярод якіх вядомыя яго 8 “слоў” і павучанняў, 3 прыпавесці, каля 30 малітваў і некалькі канонаў.

Да апошніх дзён свяціцель Кірыла Тураўскі адмаўляў у сабе асаблівы прапаведніцкі дар, заўсёды сцвярджаў: “То не от себя говорю, но раздаю слова Божии…”

Кірыла Тураўскі адышоў да Госпада 28 красавіка  прыкладна каля 1183  года і ў хуткім часе пасля скону яго пачалі шанаваць як святога.

У 1984 годзе Кірыла Тураўскі прылічаны да Сабора беларускіх святых.

З 1995 года ў нашай краіне перыядычна праводзяцца Тураўскія чытанні, прымеркаваныя да Дня славянскай пісьменнасці.

Свяціцелю Кірылу, епіскапу Тураўскаму ўладкаваны помнікі ў Тураве, Гомелі і Мінску, яго імя носіць Мінская духоўная акадэмія.

Помнік свяціцелю Кірылу ў Тураве.

11 мая 1993 года на Замкавай гары на беразе ракі Прыпяць у Тураве ўладкаваны помнік Кірылу Тураўскаму. Аўтарамі з’яўляюцца скульптар Міхаіл Інькаў  і  архітэктар Мікалай Лук’янчык.

Асновай сямімятровай кампазіцыі манумента з’яўляецца крыж візантыйскай формы. З крыжам злучана фігура свяціцеля. З высока паднятай галавой ён выступае наперад. У левай руцэ трымае кнігу з крыжам на вокладцы, жэст правай рукі скіраваны на кнігу, што сімвалізуе прапаведніцкую і літаратурную дзейнасць багаслова. Побач з кнігай надпіс: “Святы Кірыла Епіскап Тураўскі”. Дапаўняе кампазіцыю німб над галавой свяціцеля.

Помнік свяціцелю Кірылу, епіскапу Тураўскаму ў Мінску.

Да 80-годдзя Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, 31 кастрычніка 2001 года, у дворыку ўніверсітэта адкрылі помнік свяціцелю Кірылу Тураўскаму. На пастаменце з шэрага граніту ў аблачэнні служыцеля царквы ўзвышаецца фігура прапаведніка, які трымае ў руках адзін са сваіх рукапісных твораў. Галава схілена наперад, быццам  багаслоў збіраецца з думкамі, каб пачаць пропаведзь. Аўтар скульптурнай кампазіцыі –  Аляксандр Прохараў.

Трэба сказаць, што побач са скульптурай свяціцеля Кірылы Тураўскага размешчаны бронзавыя выявы Францыска Скарыны, Сімяона Полацкага і св. Еўфрасінні Полацкай, а наведванне ўніверсітэцкага дворыка ўваходзіць у аглядныя маршруты па горадзе Мінску.

Праз некаторы час, 4 верасня 2004 года, да Дня беларускага пісьменства помнік свяціцелю Кірылу Тураўскаму быў усталяваны і ў Гомелі.

Помнік свяціцелю Кірылу, епіскапу Тураўскаму ў Гомелі.
Фрагмент помніка з надпісам.

Скульптура асветніка вышынёй каля трох з паловай метраў устаноўлена на высокі гранітны пастамент. Высакародны натхнёны твар, тонкія прыгожыя рукі, у якіх свяціцель трымае світак, дзе размешчаны тэкст напісанай ім малітвы: “О ўладыка прасвяты, пазбаў Госпадзі град гэты і краіну гэту ад усякага зла”.

Аўтарамі помніка свяціцелю Кірылу, епіскапу Тураўскаму ў Гомелі сталі вядомыя беларускія скульптары Леў Гумілеўскі і яго сын Мікалай.

Кірыла Тураўскі, праваслаўны багаслоў, царкоўны дзеяч і пісьменнік, кананізаваны Рускай праваслаўнай царквой у ліку свяціцеля. Памяць здзяйсняецца 28 красавіка (11 мая па новым стылі) і ў 3-ю Нядзелю па Пяцідзясятніцы (у Саборы беларускіх святых).

Літаратурная спадчына свяціцеля Кірылы, епіскапа Тураўскага складае залаты фонд беларускай культуры. Яго творы і цяпер прыцягваюць значную ўвагу сучасных даследчыкаў, што адкрываюць свету новыя аспекты духоўнага развіцця асобы свяціцеля, які сам пра сябе сціпла гаварыў: “Я не жнец, а збіраю калоссе; я не мастак у кніжных справах… Але я абвяшчаю вам Слова Госпада, чытаю вам грамату Хрыстову…”

Падрыхтоўка матэрыялу і пераклад на беларускую мову для сайта oroik. by Зоі ПАДЛІПСКАЙ.

Крыніцы:

 

 

Похожие записи

Статью прочитали 1 315